Metaverse Dünyalarında Uyulması Gereken Hukuki Kurallar

A. Genel Olarak Metaverse Dünyası ve Hukuki Sorumluluklar

Hızlı gelişen teknoloji 2008 yılında Satoshi Nakamoto’nun “Bitcoin: Peer to Peer Electronic System” makalesi ile “blokzincir” isimli yeni bir ürün ile çok daha farklı bir kulvara geçmiştir. Yüzyıllardır aracısız şekilde güvenin sağlanamadığı Dünyada  blokzincir teknolojisi bun imkanını ortaya koymuştur.

Blokzincir teknolojisi ile birçok yeni ürün ortaya çıkmış olup, bu ürünlerden bir tanesi de metaverse platformlarıdır. Metaverse dünyaları kullanıcıların “avatar” adlı karakterleri ile platform içerisinde fiziki dünyadaki eylemlerin çoğuna 3 boyutlu olarak yapılmasına imkân veren ve gün geçtikçe sanal gözlük gibi donanımlarla desteklenen sanal dünyalardır. Bu dünyaların bilgisayar oyunlarından farklı özelliği ise arkasında blockchain teknolojisini barındırması ve bunun sonucu olarak şeffaf, güvenilir ve hızlı şekilde uçtan uca ödeme, alışveriş, iletişim gibi eylemlerin platform içerisinde yapılmasına imkan sağlamasıdır. Örneğin bir şirket metaverse dünyasında araba sürüş deneyimi sağlayabilmekte ve kullanıcılar da bu markanın fiziki dünyadaki arabalarını sanal dünyada deneyimleyebilmektedir. Yine metaverse içerisinde sanal kıyafetler de kripto paralarla uçtan uca satın alınabilmektedir.

Bu durum metaverse dünyalarına gerçek ve tüzel kişilerin talebini artırmış ve metaverse içerisinde birçok kültürel, kişisel ve ticari ilişkilerin gerçekleşmesine sebebiyet vermiştir. Bu sebeple metaverse dünyasındaki kişilerin yükümlü olduğu birçok hukuki sorumluluk vardır. Anayasamız m.12’ye göre herkes, kişiliğine bağlı, devredilmez, dokunulmaz, vazgeçilmez temel hak ve hürriyetlere sahiptir. Yine Anayasa m. 17’e göre herkesin yaşama, maddi ve manevi varlığını koruma ve geliştirme hakkına sahiptir.

Kişisel hayatın teknolojideki yansımasına göre burada hukuki ilişkilere dikkat edilmelidir. Metaverse dünyasında kişilerin sorumlu olacağı hukuki yükümlülükler şu şekildedir:

B. Metaverse Dünyasında Kişilik Hakları

Metaverse dünyasında da avatarlar ile diğer kişilerin avatarlarına gerçekleştirilen eylemlerden kişiler hukuki olarak sorumludur. Buna göre fiziki dünyadaki eylemlerden metaverse platformunda gerçekleştirebildiğimiz kadarıyla hukuki sonuçlar doğacaktır.

Buna göre metaverse dünyasında kişilik hakları bağlamında dikkat edilecek yükümlülükler de bu şekilde olacaktır:

1. Vücut bütünlüğü, sağlık ve metaverse dünyası:

Fiziki dünyada kişilerin vücut bütünlüğüne zarar verilmesi durumunda Türk Medeni Kanunu m.24’e göre zarar veren sorumlu olacaktır. Kişilik hakları zarar gören kişi Türk Borçlar Kanunu m.58’e göre manevi tazminat talep edebilecektir. Metaverse dünyası sanal dünyalar olduğundan bu platformlarda kişilerin vücut bütünlüğüne ve sağlığına zarar verilmesi ihtimali düşüktür. Bunun yanında metaverse dünyasında dahi bu mümkündür. Zira metaverse içerisindeki kişilere fiziki olarak müdahale mümkün değilse de yazılı veya sözlü iletişimler ile kişiler ile temasa geçilmektedir. Bu durum da kişileri etkileme imkanı vermektedir. Örneğin metaverse içerisinde gerçekleşen iletişimlerle kişinin psikolojisinin bozulmasına sebebiyet verilmesi durumunda veya kişinin kendisine zarar vermesine sebebiyet verilmesi durumunda, kişinin sağlık ve vücut bütünlüğü hakkına zarar verilecektir. Bu durum da özel hukuk bağlamında maddi ve manevi tazminat, ceza hukuku bağlamında ise cezai sorumluluk gerektirecektir.

2. Metaverse Dünyasında Şeref ve İtibarın Zedelenmesi:

Metaverse içerisinde yazılı veya sözlü iletişim mümkündür. Metaverse platformlarının  yapısına göre görsel iletişim de mümkündür. Bu sebeple metaverse platformlarında da bir kişinin şeref ve itibarına zarar verilmesi durumunda bu eylem TMK m.24 uyarınca sorumluluk doğuracaktır.

Yine kişilerin isim hakkına zarar verilmesi de kişilik haklarına zarar hükümleri sonucunu doğuracaktır.

3. Metaverse Dünyası ve Kişisel Verilerin Korunması

Metaverse platformunda da kişisel veriler kolaylıkla paylaşılabilmekte olup, bu platformlarda da 6698 sayılı Kişisel Verilerin Korunması Kanunu gereğince sorumluluk gündeme gelmektedir.

Özellikle metaverse mağazalarındaki ve alışverişlerindeki kişisel verilerin işlenme süreçleri, kişiler arasındaki yazışma ve konuşma süresince kişisel verilerin işlenme süreçleri ve diğer hizmet türlerinde kişisel verilerin işlenme süreçlerinde 6698 sayılı KVKK gereği gerekli aydınlatmalar yapılmalı ve açık rıza alınmalıdır.

C. Metaverse Dünyasında Borç İlişkileri

Bahsettiğimiz üzere metaverse içerisinde birçok gerek kişisel gerek ticari alışverişler gerçekleşebilmekte, bunların sonucu olarak borç ilişkileri meydana gelebilmektedir. Bu borç ilişkileri hem metaverse içini hem metaverse dışı fiziki dünyayı konu edilebilmektedir. Kullanıcıların tüm bu ilişkilerinde başta TBK olmak üzere hukuki kurallara uymaları gerekmektedir:

1. Metaverse Dünyası ve Sözleşmeler

TBK m.1: “Sözleşme, tarafların iradelerini karşılıklı ve birbirine uygun olarak açıklamalarıyla kurulur.” Ve TBK m.12: “Sözleşmelerin geçerliliği, kanunda aksi öngörülmedikçe, hiçbir şekle bağlı değildir.”

TBK m.1 ve m.12 uyarınca metaverse içerisinde de şekli zorunluluğu olan sözleşmeler dışında sözleşmeler her türlü akdedilebilecektir. Örneğin başka bir kullanıcı ile yazılı veya sözlü konuşmalarımız sözleşme ilişkisini ortaya çıkarabilecek ve şahsımızın borç altına girmesine sebebiyet verebilecektir. Bu borç ise metaverse içerisindeki bir edimi konu edinebileceği gibi (sanal kıyafet vb.) metaverse dışı edimleri de konu edinebilir (araba, bilgisayar vb.). Metaverse içerisinde sözleşme ilişkileri genel olarak şu şekillerde oluşabilecektir:

• Yazışmalar
• Konuşmalar
• Akıllı Sözleşmeler

2. Metaverse Dünyası ve Haksız Fiiller

Türk Borçlar Kanunu m.49’a göre “Kusurlu ve hukuka aykırı bir fiille başkasına zarar veren, bu zararı gidermekle yükümlüdür. Zarar verici fiili yasaklayan bir hukuk kuralı bulunmasa bile, ahlaka aykırı bir fiille başkasına kasten zarar veren de, bu zararı gidermekle yükümlüdür.”

Metaverse dünyası içerisinde de kullanıcılar birbirlerine zarar vermemekle yükümlüdür. Bunun yanında metaverse dünyası içerisindeki ilişkilerde gerek metaverse platfomru içi, gerekse metaverse platformu dışı haksız fiiller de meydana gelebilecektir. Metaverse platformunda gerçekleşebilecek haksız fiiller şu başlıklarda belirtilebilir:

• Maddi Zarar: Metaverse dünyasının yapısına göre avatarı ile başkasının avatarına maddi zarar verebilme imkanı doğabilir. Örneğin metaverse içerisinde bir başkasının kıyafetini izinsiz almak.

Yine metaverse içerisinde yukarıda bahsettiğimiz üzere fiziki dünyayı etkileyecek şekilde maddi zararlar da oluşabilir.

• Manevi Zarar: Kişilik hakları başlığında belirtildiği üzere metaverse dünyası üzerinde kişilere manevi olarak da zarar verilmesi mümkündür. Bu sebeple metaverse dünyası içi ilişkilerde bu açıdan da kullanıcıların dikkat etmesi gerekmektedir.
• Haksız Rekabet: Haksız rekabet veya dürüstlük kurallarına aykırı şekilde bir başkasının müşterilerinin azalması veya azalma tehlikesinin oluşması da TBK m.57 gereğince tazminat borcu doğuracaktır.
• Diğer: Kusursuz sorumluluk, ayırt etme gücü olmayanın verdiği zarar gibi haller de uygun düştüğü ölçüde metaverse dünyasında tazminat borcunu doğurabilecektir.

Metaverse dünyasında başkasına zarar veren kişi TBK m.51 vd. maddeleri gereğince tazminat ödemelidir.

TBK m.51: “Hâkim, tazminatın kapsamını ve ödenme biçimini, durumun gereğini ve özellikle kusurun ağırlığını göz önüne alarak belirler.”

D. Metaverse Dünyasında Ticari İlişkiler

Kişisel ilişkiler veya borç ilişkileri gibi metaverse dünyasında ticari ilişkilerde de hukuka uygun hareket etmeli ve burada da birçok sorumluluğun doğabileceğinin farkında olmak gerekmektedir. Metaverse dünyasında uygulanabilecek ticari kurallar şunlardır:

• Ticaret adı ve unvanlarının kullanılması
• Şirket toplantılarının gerçekleştirilmesi
• Lisans, sigorta, komisyon vb. sözleşmeler
• Diğer.

E. Fikri Mülkiyet Hakları ve Metaverse Dünyası

Fikri mülkiyet hakları, telif hakları ve sınai mülkiyet hakları olarak ikiye ayrılmaktadır. Telif hakları Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu (FSEK) uyarınca kişilerin hususiyetini taşıyan fikir ve sanat ürünleri üzerindeki haklardır. Sınai mülkiyet hakları ise marka hakkı, patent hakkı, coğrafi işaret hakkı gibi Sınai Mülkiyet Kanunu’nda özel düzenlenmiş ve kişilere özgü bazı diğer haklardır.

1. Metaverse Dünyası ve Telif Hakları

Sahibinin hususiyetini taşıyan resim, şiir, müzik gibi FSEK’te tanımlanan eserler üzerindeki haklar telif haklarıdır. Telif haklarının doğması için tescil zorunluluğu olmayıp, doğduğu ortamın önemi yoktur. Platforma göre FSEK’teki özelliklere sahip her fikri ürün telif hakları kapsamında korunacaktır. Bu özellikleri ile uygun düştüğü ölçüde metaverse dünyalarında da telif hakları gündeme gelecektir. Metaverse dünyalarında somutlaşabilecek fikri ürünler şu şekilde belirtilebilir:

• İlim ve Edebiyat Eserleri: Metaverse dünyası içerisinde yer alan şiir ve hikaye ve bilgisayar programları gibi fikri ürünler de fiziki dünyadaki gibi sonuç doğurur. Bunlar yazışmalarda, mağaza tabelalarında veya metaverse dünyası içerisindeki özel ilim ve edebiyat eserlerinde yer alabilecektir: Şiir, hikaye, bilgisayar programı, teknik mahiyetteki fotoğraflar, teknik mahiyetteki plan, proje, harita vb.
• Güzel Sanat Eserleri: Metaverse dünyasında uygun düştüğü ölçüde güzel sanat eserleri de yer alabilecek olup, bu eserler bu platformlarda dahi üretilebilecektir. Zira metaverse teknolojisi bu imkana sahiptir. Nitekim son yıllarda gündemde olan NFT sanat eserleri de metaverse dünyası içerisinde sergilere konu olabilmektedir. Bu kapsamda her türlü resimler, mimari eserler, mimarlık eserleri, fotoğrafik eserler, grafik eserler vb. eserler metaverse dünyasına uygun düşmektedir.
• Sinema Eserleri: Sinema eserleri tespit edildiği materyale bakılmaksızın elektronik, mekanik veya teknik araçlarla gösterilebilen her nevi bedii, ilmi, öğretici vb. mahiyetteki hareketli görüntüler dizisidir (FSEK m.5). Buna göre sinemanın tespit edildiği materyal önem taşımadığından, senaryo ve belli özelliklere sahip olacak şekilde metaverse dünyası içerisinde de sinema eseri üretilebilecektir.
• İşlemeler ve Derlemeler: Metaverse dünyası içerisinde de uygun düştüğü ölçüde işleme ve derlemeler yer alabilecek ve üretilebilecektir.

Yukarıdaki eser türleri metaverse platformunda platforma uygun düştüğü ölçüde yer alabileceğinden, metaverse dünyası içerisindeki kullanıcılar bu eserler üzerindeki eser sahiplerinin haklarına riayet etmelidirler. Zira eser sahibinin;

FSEK m.14 vd. uyarınca eserin umuma arzı yetkisi, eser sahibinin adının belirtilmesi yetkisi, eserde değişiklik yapılmasını menetme hakkı ve eser sahibinin eserin aslının malikine ve zilyedine karşı ileri sürebileceği haklar gibi manevi hakları;

FSEK m.25 vd. uyarınca işleme hakkı, yayma hakkı, yayma hakkı, temsil hakkı, umuma iletim hakkı ile pay ve takip hakkı gibi hakları vardır.

Metaverse içerisinde de kişiler ese sahiplerinin bu haklarına riayet etmelidir. Bu kapsamda fikri eserleri eser sahibinin izni olmadan;

• Eserde kendimizin veya başkasının ismini kullanmamalı,
• Eseri izinsiz ortaya çıkarmamalı,
• Eseri izinsiz değiştirmemeli,
• Kopyalamamalı, çoğaltmamalı,
• Eseri izinsiz satışa çıkarmamalı,
• Metaverse içerisinde yer alan bir mekanda gösterime sunmamalı,
• Metaverse içerisinde umuma iletmemelidir.

2. Metaverse Dünyası ve Marka Hakları

Markalar şirketlerin mal ve hizmetlerinin diğer şirketlerin mal ve ürünlerinden ayrılmasını sağlayan göstergelerdir. Metaverse platformuna gerçekleştirilen talep sonucu markalar da bu platformlarda yer almıştır. Örneğin Ford markası metaverse platformuna özel deneyim seçenekleri sunmaktadır. Bu sebeple marka sahibinin bu sahiplikten doğan hakları mevcut olup kişiler de metaverse içerisinde marka haklarına dikkat etmelidir:

• Metaverse platformunda başkasının markası izinsiz kullanmamalı (SMK m.7),
• Başkasının marka itibarını kötü şekilde etkilememeli,
• Başkasının markasından izinsiz şekilde menfaat elde etmemeli (SMK m.7),
• Marka sahipleri ile gerçekleştirilen lisans antlaşmalarına riayet edilmeli (SMK m.24),
• Markayı izinsiz şekilde taklit etmemeli, taklit markaları satmamalı, dağıtmamalı, ticarette kullanmamalı, ticaret amacıyla elde bulundurmamalıdır (SMK 29).

F. Metaverse Dünyasında Suçlar

Yukarıda bahsedilen özel hukuk kurallarının yanında metaverse platformu içerisinde TCK anlamında dikkat edilmesi gereken kurallar mevcuttur. Zira fiziki dünyada bazı eylemler suç oluşturabileceği gibi, metaverse içerisinde de bazı eylemler uygun düştüğü ölçüde suç vasfını taşıyabilecektir. Metaverse dünyası aslında bir sanal dünya olduğundan bu platformlarda gerçekleşebilecek suçları da bu ayrıma göre incelemek doğru olacaktır:

1. Doğrudan Bilişim Suçları ve Metaverse

TCK’da m.243 ve m.245 arasında doğrudan bilişim suçları düzenlenmiştir. Buna göre metaverse içerisinde de bu maddelere girecek fiiller suç oluşturacaktır:

• Bilişim sistemine girme suçu: Teknik açıdan metaverse teknolojisi için çok daha zor olsa da, bir kişinin metaverse hesabına izinsiz girmek TCK m.243’te düzenlenen “bilişim sistemine girme” suçunu oluşturacaktır. Yine izinsiz şekilde metaverse dünyasındaki bir mağazanın kullanılması da bu suça ilişkin eylemdir.
• Sistemi Engelleme, Bozma, Verileri Değiştirme, Bozma: Belirtmek gerekir ki blokzincir altyapısını kullanan metaverse teknolojisinde sisteme izinsiz giriş yapmak, verileri değiştirmek çok düşük ihtimallere sahiptir. Fakat bu durum az da olsa mümkün olup, yine farklı şekillerde de bu fiil gerçekleştirilebilecektir. Bu duruma örnek olarak bir metaverse avatarının veya mağazasının işleyişini doğrudan veya dolaylı olarak bozmak verilebilir. Örneğin internet sitelerine gerçekleştirilen DDos ataklarına benzer şekilde metaverse dünyasında da bunların işleyişini bozma girişimleri TCK m.244 bağlamında suçtur. Yine bir metaverse hesabına izinsiz girilerek metaverse mağazasındaki fiyatların değiştirilmesi de “verileri değiştirme” fiilini meydana getirecektir.
• Banka ve Kredi Kartlarının Kötüye Kullanılması: TCK m.245’te başkasına ait banka veya kredi kartının ele geçirilmesi, kullanılması, bu kartlarla ilişkilendirerek sahte banka veya kredi kartı kullanılması, üretilmesi, satılması, devredilmesi, satın alınması da suç olarak düzenlenmiştir. Bu fiillerin metaverse içerisinde gerçekleştirilen alışverişlerde kullanılması da bu suça konu fiili meydana getirecektir. Bu sebeple kullanıcılar metaverse içerisinde gerçekleştirdikleri banka veya kredi kartı kullanımlarına dikkat etmeli, dolandırıcılıkların gerçekleşebileceğini her zaman hatırlamalıdırlar.
• Yasak Cihaz veya Programlar: Bir bilgisayar programının bilişim sistemlerinin araç olarak kullanılmak üzere TCK’daki suçlarda vasıta olarak kullanılması TCK m.245/A uyarınca suçtur. Metaverse dünyası da bir bilişim sistemi olduğundan metaverse içerisinde bir suça ilişkin program oluşturulması, kullanılması, satışının yapılması, depolanması vb. fiiller suç oluşturacaktır.

2. Dolaylı Bilişim Suçları

Birtakım diğer suçlar da bilişim sistemlerinin araç olarak kullanılması ile gerçekleşebilmektedir. Bu suçlara dolaylı bilişim suçları denilmektedir. Bu suçların metaverse içerisinde işlenmesi durumu da dolaylı bilişim suçudur. Örneğin metaverse içerisinde bir kişiye hakaret edilmesi durumu TCK m.125 uyarınca “hakaret” suçunu oluşturacaktır.

• Kişisel Verilerin Korunması: TCK m.135-136 maddeleri kişisel verilerin korunmasını düzenleyen suç türleridir. Türk Ceza Kanunu m.135’te “kişisel verilerin hukuka aykırı kaydedilmesi” suçu, m. 136’da “verileri hukuka aykırı olarak verme veya ele geçirme” suçları düzenlenmiştir. Metaverse dünyası içerisinde de bu suçlar en başta kişiler arasındaki yazışmalar, konuşmalar ile, bunun yanında kaydolma gibi formlar aracılığıyla ve kişilerin verilerine başka şekillerde ulaşılabilecek durumlarda işlenebilecektir. Dikkat edilmesi gerekir ki metaverse dünyaları genel itibariyle umuma açık platformlar olduğundan, alenileşmiş kişisel verilerin kaydedilmesi veya ele geçirilmesi veya verilmesi bu suç türünü meydana getirmeyecektir. Metaverse dünyası içerisinde aleni olmayan kişisel verilerin konu olduğu fiiller bu suçları oluşturacaktır.
• Hakaret, Şantaj, Tehdit: Hakaret suçu Türk Ceza Kanunu m. 135’te, tehdit suçu m.106’da, şantaj suçu m.107’de düzenlenmiştir. Gerçekleştiği ortam fark etmeksizin bir kişiye karşı bu suçların unsurlarını gerçekleştirmek, bu suçu oluşturacaktır. Metaverse dünyasında da kişilere karşı hakaret, tehdit, şantaj fiilleri en başta kişilerle yazılı ve sözlü konuşmalarla, görüntülü konuşmalarla gerçekleştirilebilecektir.
• Diğer Suçlar: Yukarıda bahsettiğimiz üzere Kanun’da özel olarak platform türüne yer verilmediği her suç türü Metaverse dünyasında da gerçekleşebilecektir. Bu sebeple diğer suç türleri de metaverse içerisinde gerçekleşebilecektir. Bu suç türlerinin başında “kara para aklama” suçu gelmektedir. Yeni teknoloji olmasından dolayı devlet kontrolünün daha düşük düzeyde olabileceği metaverse dünyalarında art niyetli kişiler kara para aklama faaliyetinde bulunabilecektir. Bu fiil Türk Ceza Kanunu m.282’de suçtan kaynaklanan malvarlığı değerini aklama olarak tanımlanmış olup, metaverse dünyasında da oluşacaktır. Bunun yanında metaverse dünyası içerisinde dolandırıcılık, hırsızlık gibi suçlar da gerçekleştirilebilecektir.

SONUÇ

Metaverse dünyalarında özel olarak hukuki düzenleme olmasa da uygun düştüğü ölçüde buralarda da yukarıda bahsedilen hukuki sorumluluklar doğacaktır. Bu kapsamda gerek gerçek kişi kullanıcıların gerekse tüzel kişi tacir ve markaların metaverse dünyaları içerisindeki eylemlerine dikkat etmeleri zorunludur.